تحولات امنیتی در منطقه شمال و شرق سوریه در پی خروج نیروهای آمریکا از منطقه به کانون توجه سیاستمداران و تصمیم سازان مسائل امنیتی و نظامی کشورها به ویژه اردوگاه‌های حامی محور مقاومت و وابستگان آمریکایی و غربی در منطقه تبدیل شده است.
در همین راستا اخیراً دو سفر دوره‌ای مهم و راهبردی در منطقه شکل گرفته که نتایج این سفرها می‌تواند روند تحولات منطقه شمال و شرق سوریه را مشخص کند.
سفر دوره‌ای مشاور امنیت ملی آمریکا به منطقه
یکی از این سفرها، سفر دوره‌ای جان بولتون مشاور امنیت ملی آمریکا به منطقه است که با حضور در کشورهایی نظیر ترکیه و سرزمین‌های اشغالی همراه شده است.
یکی از مباحث اساسی بررسی شده در جریان سفر جان بولتون مشاور امنیت ملی آمریکا به سرزمین‌های اشغالی، موضوعی است که تحت عنوان تمرکز ایران در سوریه و راهکارهای مشترک کاخ سفید و تل‌آویو برای جلوگیری از حضور ایران در این کشور مطرح شده است. بولتون همراهی خود با نگرانی‌های رژیم صهیونیستی را در این خصوص ابراز داشته، اما نتوانسته در جریان عقب نشینی نیروهای آمریکایی از سوریه راهکاری عملیاتی برای جلوگیری از این تحولات ارائه دهد.
واقعیت این است که دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در نتیجه فشارهای لابی صهیونیستی و عناصر دولت خود مبنی بر بی‌فایده بودن عقب‌نشینی از سوریه مجبور شده به بهانه حمایت از کردها با طولانی‌تر کردن موقت روند خروج موافقت کند.وی البته اعلام کرده که به خروج نیروهای آمریکایی از سوریه پایبند خواهد بود. بولتون در عین حال به اسرائیل اطمینان داده که نیروهای نظامی خود را در عراق نگه خواهد داشت تا مانع ایجاد پل زمینی از ایران تا لبنان شود و حمایت‌های لوجستیک محور مقاومت از حزب‌الله را قطع کند.
بولتون قرار بود در جریان سفر خود به ترکیه با رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و خلوصی آکار وزیر دفاع این کشور و داود چاووش اوغلو وزیر خارجه و هاکان فیدان رئیس سازمان اطلاعات ترکیه دیدار کند، اما اردوغان دیدار با بولتون را به علت موضع‌گیری های متناقض آمریکا در خصوص مسأله عقب‌نشینی از سوریه و وارد کردن اتهام قتل‌عام کردها به ترکیه رد کرده است.
این سفر در شرایطی انجام شده که اظهارات متناقضی در خصوص اقدام آمریکا مبنی بر عقب نشینی از شرق فرات مطرح است. برخی این اظهارات را برای جلوگیری از مداخله ارتش ترکیه در شمال سوریه و درگیری با یگان های حفاظت خلق کرد می‌دانند.
در همین رابطه مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا گفته است که کشورش تلاش دارد جلوی قتل عام کردها توسط ترکیه را بگیرد. بولتون نیز سه روز پیش در جریان حضور در سرزمین‌های اشغالی گفت که آمریکا با هرگونه عملیات نظامی ترکیه در شرق فرات قبل از انجام هماهنگی‌های لازم با این کشور مخالف است.
در همین خصوص روزنامه الاخبار لبنان به نقل از منابع مطلع حامی ترکیه گزارش می دهد که تمامی وعده های ارائه شده از سوی آمریکا در خصوص جنگ کنونی در سوریه نقض شده است. آمریکا پیش از این وعده شرکت گسترده در سوریه را داده بود اما آن را عملی نکرد. آنها حتی وعده جمع آوری تسلیحاتی که به یگان های حفاظت خلق کُرد می‌دهند را مطرح کردند، اما به این وعده نیز عمل نکردند.
ابهامات موجود در این زمینه هنگامی افزایش پیدا می‌کند که می‌بینیم بازگشت دوران طلایی ائتلاف آمریکا و ترکیه به سختی امکان تحقق دارد. از سوی دیگر مناسبات میان روسیه و ترکیه که اخیراً گسترش پیدا کرده، مشارکت سودآوری را برای دو طرف در عرصه‌های مختلف منطقه‌ای به وجود آورده است. تمامی این اتفاقات ابهامات توافق آمریکا و ترکیه در خصوص سرنوشت شرق سوریه را افزایش داده است.
علاوه بر اینها بحران بی‌اعتمادی میان آمریکا و ترکیه و تردیدهای متقابل میان دو طرف در خصوص انگیزه های آنها از دیگر عوامل افزایش ابهام در خصوص تحولات آینده شرق سوریه است.
درست است که پیش از این نیز تهدیدهای جدی در خصوص ائتلاف استراتژیک میان واشنگتن وآنکارا در سایه متغیرات منطقه و جهان وجود داشت، اما موضع‌گیری های هرکدام از طرف ها در مقابل یکدیگر بنا به دلایلی که ذکر شد باعث افزایش تنش و تشنج میان تصمیم‌سازان آمریکا و حاکمیت ترکیه شده است.
سفر منطقه‌ای مشاور امنیت ملی عراق و نتایج آن
یکی دیگر از سفرهایی که این روزها انجام شده و در تحولات امنیتی و سیاسی شرق سوریه تاثیر گذار است، سفر فالح فیاض مشاور امنیت ملی عراق و از رهبران سابق جریان الحشد الشعبی به دمشق و آنکارا و اربیل است که سیگنال‌های راهبردی قابل توجهی در خصوص پرونده مرزهای سوریه و عراق دارد. اهداف وی در این سفر شامل دو بعد نظامی و امنیتی و سیاسی بوده است. وی در ابعاد نظامی به دنبال زمینه‌سازی برای عملیات مشترک سوریه و عراق در مرزهای دو کشور و در ابعاد سیاسی و اجتماعی به دنبال ارائه الگویی از نیروهای الحشد الشعبی عراق در منطقه شرق فرات است.
الفیاض در همین رابطه طی دو هفته گذشته دیدارهایی را با بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه در دمشق و خلوصی آکار و هاکان فیدان وزیر دفاع و رئیس سازمان اطلاعات ترکیه در آنکارا ومسعود بارزانی رهبر حزب دموکراتیک کردستان عراق در منطقه اربیل داشته است.
بغداد از طریق این دیدارها تلاش کرده نقش خود در ایجاد راه‌حل‌هایی برای مشکلات منطقه را به اثبات برساند. به ویژه که این سفر بعد از سفرمحرمانه فالح الفیاض به تهران صورت گرفته است.
الفیاض از طریق این دیدارها می‌خواهد به نقش منطقه‌ای عراق در ترسیم تحولات تاکید کند. به ویژه در شرایطی که نشانه‌های پایان جنگ در سوریه نمایان شده و این موضوع باعث شده تمامی طرف‌های منطقه‌ای به سمت دمشق گرایش پیدا کنند.
واقعیت این است که اعلام دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا مبنی بر عقب نشینی نیروهای این کشور از سوریه اردوگاه مخالف آمریکا را به بررسی گزینه‌های فرارو در نتیجه این اقدام وا داشت.
در همین راستا اخیراً تحرکات میان بغداد و دمشق در چهارچوب نشست‌های چهارجانبه (روسیه، ایران، عراق و سوریه) برگزار می‌شود که اهداف آن پر کردن خلاء ناشی از حضور نیروهای آمریکایی در منطقه است. اهدافی که نشست‌های مذکور به آن دست پیدا کرده، شامل موارد زیر است:
۱- در اختیار گرفتن اراضی آزاد شده در دو بخش سوریه و عراق و تقویت نقاط استقرار نیروهای نظامی در خطوط تماس به علاوه استحکام بخشیدن به نیروهای پشتیبانی.
۲- آغاز عملیات پاکسازی در مرزهای عراق و سوریه (شامل منطقه عکاشات و اطراف آن در عراق و جبل غراب و اطراف آن در سوریه)
۳- آغاز عملیات گسترده مشترک در مرحله دوم بین نیروهای عراقی از یک طرف و نیروهای سوریه و متحدانش از طرف دیگر در مثلث مرزی عراق و سوریه و اردن ضد تروریست‌ها. این عملیات از التنف آغاز شده و تا منطقه القائم در بخش عراقی این منطقه و البوکمال در بخش سوری استمرار پیدا می‌کند. بر اساس این عملیات قرار است نیروهای عراقی بتوانند با هماهنگی دولت سوریه چندین کیلومتر در داخل عمق سوریه حضور داشته باشد. این اقدامات باعث می‌شود عناصر گروه تروریستی داعش و سایر گروه های تکفیری نتوانند به مرزها نفوذ کنند.
این عملیات با هدف حذف گروه های تروریستی در منطقه صورت می گیرد که بر اساس ارزیابی‌های عراقی‌ها حدود ۳۵۰۰ نفر و بر اساس ارزیابی‌های دولت سوریه حدود ۱۵۰۰ نفر هستند این عملیات با هماهنگی گسترده میان دو طرف و با هدف پر کردن خلأ ناشی از عقب نشینی آمریکا در منطقه صورت می‌گیرد و برخی اقدامات مشترک لوجستیک برای آغاز آن نیز انجام شده است.
به این ترتیب برخی جریان های نظامی و امنیتی معتقدند که ریشه کن کردن داعش در این منطقه تنها به زمان نیاز دارد. تحرکات کنونی در خط بغداد و دمشق نشان دهنده ارتباط بیشتر این دو پایتخت در مرحله بعد از داعش است.
دیدار انجام شده میان فالح الفیاض و بشار اسد که نتیجه آن هماهنگی دو جانبه برای عملیات زمینی نیروهای عراقی در داخل اراضی سوریه بود، به مرحله بعد از خروج نیروهای آمریکایی از بخش اعظمی از خاک سوریه نیز پرداخته است. دمشق تلاش دارد با الگو گرفتن از تجربه نیروهای داوطلب مردمی و بسیج عشایری در عراق، نمونه ای از این نیروها را در مناطق عشایری شرق سوریه ایجاد کند، به شرطی که دمشق کنترل کامل این نیروها را بدون مداخله خارجی در دست داشته باشد.
هیئت عراقی در ترکیه نیز همین مسائل را دنبال کرده و به آنها اعلام کرد که طرف‌های عراقی و سوری به دنبال تشکیل نیروهای مذکور هستند. جالب اینجاست که مسکو و ترکیه نسبت به این طرح ابراز شگفتی کرده‌اند.
جمع بندی پایانی
به این ترتیب به نظرمی رسد روند تحولات آینده منطقه در گرو نتایج سفر دوره‌ای جان بولتون و فالح الفیاض رقم خواهد خورد. در شرایطی که بحران بی اعتمادی میان واشنگتن و آنکارا موج می‌زند و شراکت تقریباً با ثبات میان این دو کشور با مشکل مواجه آمده است، به نظر می‌رسد محور مقاومت در شرایط بهتر و باثبات‌تری قرار دارد.
گرچه برخی تصور می‌کنند عملیات نظامی ضد کردها مورد حمایت گسترده مردمی در ترکیه قرار دارد، اما ورود آنکارا به جنگ طولانی مدت و پرهزینه باعث ناراحتی افکار عمومی می‌شود. علاوه بر اینکه منافع متناقض آمریکا و ترکیه بار دیگر مناسبات دو طرف را متشنج کرده و کاخ سفید نیز موضع مثبتی در خصوص عملیات نظامی ترکیه ضد کردها اتخاذ نکرده است.
از سوی دیگر کردها نیز برای مقابله با تهدید ترکیه به سمت دولت این کشور گرایش پیدا کرده‌اند. این موضوع باعث دست برتر محور مقاومت در سوریه می‌شود. علاوه بر اینکه بشار اسد نیز اجازه اشغالگری بیشتر ترکیه در اراضی خود را به بهانه‌های مختلف نخواهد داد. بنا به تمامی این موارد به نظر می‌رسد تبعات حمله احتمالی آنکارا به بخش‌های بیشتری از سوریه ما فوق تحمل آنکارا است.
منبع : مشرق
